წარსულის ყველა დიდი ცივილიზაციის წარმოშობა და განვითარება მდინარეს, წყალს უკავშირდება. ჩინელებმა ერთ დიდ სახელმწიფოდ გაერთიანება ძველი წელთაღრიცხვის III ათასწლელიდან ჩინეთის ორი უდიდესი მდინარის – ხუანხესა და იანძის გასწვრივ დაიწყეს, ინდოელებმა პირველი დასახლებები – ინდსა და განგზე მოაწყვეს, შუამდინარეთში შეჭრილი შუმერები ტიგროსსა და ევფრატს შორის დასახლდნენ, სადაც შემდგომში ასურულ-ბაბილონური კულტურა აყვავდა. ეგვიპტის კულტურა არა მარტო ვითარდებოდა ნილოსის ნაპირებზე, არამედ სულდგმულობდა კიდეც მისით. იგივე იყო ძველი ბერძენთათვის ეგეოსის ზღვა… მეცნიერებაც მიეჩვია, რომ მდინარე ამა თუ იმ ცივილიზაციის აკვნად მიეჩნია.
ამერიკის ცივილიზაციათა აღმოჩენამ ამ თეორიას საფრთხე შეუქმნა.
ამერიკულ ცივილიზაციებს აქამდე დამკვიდრებული ვერც ერთი თეორია ვერ მიუსადაგეს. არც აცტეკების, არც ინკების და არც ყველაზე განვითარებული – მაიას ცივილიზაცია ”მდინარის ცივილიზაცია” არ ყოფილა. ჰონდურასისა და გვატემალას გაუვალ ჯუნგლებში აღმოჩენილი უძველესი კულტურის ნაშთებს არც ერთი მდინარე არ ესაზღვრებოდა.
მაიას ცივილიზაცია არც მიწათმოქმედთა და მესაქონლეთა ცივილიზაცია გახლდათ, არადა, როგორც წესი, მიწათმოქმედება და მესაქონლეობა ცივილიზაციის წარმოშობის მეორე წინამძღვრად ითვლებოდა. ეს ხალხი, რომელიც უზუსტეს ასტრონომიულ დაკვირვებებს აწარმოებდა და ურთულეს მათემატიკურ გამოთვლებს ახდენდა, გუთანსაც კი არ იცნობდა და მიწას მეტად პრიმიტიული ხერხებით ამუშავებდა. ეს გახლდათ ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან ცივილიზაციათაგანი, რომელიც არ იცნობდა არც შინაურ და არც სასაპალნე საქონელს და რომელსაც არასოდეს ენახა ხორბალი.
თუმცა მაიას ცივილიზაციას მხოლოდ ეს თავისებურება როდი ახასიათებდა…
ამერიკის ცივილიზაციათა აღმოჩენამ ამ თეორიას საფრთხე შეუქმნა.
ამერიკულ ცივილიზაციებს აქამდე დამკვიდრებული ვერც ერთი თეორია ვერ მიუსადაგეს. არც აცტეკების, არც ინკების და არც ყველაზე განვითარებული – მაიას ცივილიზაცია ”მდინარის ცივილიზაცია” არ ყოფილა. ჰონდურასისა და გვატემალას გაუვალ ჯუნგლებში აღმოჩენილი უძველესი კულტურის ნაშთებს არც ერთი მდინარე არ ესაზღვრებოდა.
მაიას ცივილიზაცია არც მიწათმოქმედთა და მესაქონლეთა ცივილიზაცია გახლდათ, არადა, როგორც წესი, მიწათმოქმედება და მესაქონლეობა ცივილიზაციის წარმოშობის მეორე წინამძღვრად ითვლებოდა. ეს ხალხი, რომელიც უზუსტეს ასტრონომიულ დაკვირვებებს აწარმოებდა და ურთულეს მათემატიკურ გამოთვლებს ახდენდა, გუთანსაც კი არ იცნობდა და მიწას მეტად პრიმიტიული ხერხებით ამუშავებდა. ეს გახლდათ ერთ-ერთი იმ მცირერიცხოვან ცივილიზაციათაგანი, რომელიც არ იცნობდა არც შინაურ და არც სასაპალნე საქონელს და რომელსაც არასოდეს ენახა ხორბალი.თუმცა მაიას ცივილიზაციას მხოლოდ ეს თავისებურება როდი ახასიათებდა…
